Russula là một chi nấm có khoảng 750 loài thuộc họ Russulaceae. Chúng mọc phổ biến trong các rừng lá rụng và rừng lá kim vào cuối mùa hè, đầu mùa thu. Kích thước quả thể khá lớn và có màu sắc rực rỡ từ màu trắng, vàng, kem, hồng nhạt, và nâu đậm – làm cho chúng trở thành một trong những loài nấm phổ biến mà người thu hái nấm gặp. Họ nấm này phân bố rộng và thường được xem là nấm “ăn được”, nhưng thực ra có số loại có thể ăn được, bên cạnh đó có một số loại rất độc và thường gây ngô độc do việc người ăn phải nhầm lẫn giữa các loại nấm ăn được và không ăn được. Ngoài ra do phân bố ở các vùng ôn đới và rừng cây lá kim nên Nấm Xốp Russula hay bị nhầm lẫn với Nấm Gan bò chi Boletus, thuộc họ Boletales.
Bài viết này cung cấp một số thông tin về các loại nấm Russula phổ biến thường gặp để chúng ta dễ phân biệt nếu gặp phải.
I. Các loại nấm Russula ăn được
- Russula claroflava
Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 5-10 cm có màu vàng sáng, mũ nấm bóng và khô, cao từ 4-10 cm và đường kính thân từ 1-2 cm có màu trắng và chuyển thành xám khi già. Thường mọc trong các rừng bạch dương ẩm ướt. Phân bố phổ biến ở các vùng ôn đới, mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu.
2. Russula cyanoxantha
Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 5-15 cm có màu từ xanh lá đến đỏ vang, mũ nấm bóng hơi dính, cao từ 5-10 cm và đường kính thân từ 1-3 cm có màu trắng sáng. Thường mọc trong các rừng ẩm ướt. Phân bố phổ biến ở các vùng ôn đới ưa đất hơi acid, mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu.
3. Russula vesca
Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 5-10 cm có màu đỏ vang hoặc đỏ nâu, mũ nấm bóng hơi dính, cao từ 5-8 cm và đường kính thân từ 3-6 cm có màu trắng sáng. Thường mọc trong các rừng ẩm ướt. Phân bố nhiều ở các vùng ôn đới, phổ biến ở Châu Âu, mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu khi có mưa nhiều.
4. Russula aeruginea
Đây là loại nấm ăn được có mũ nấm màu xanh và có màu tối ở trung tâm mũ nấm. Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 4-9 cm, mũ nấm bóng hoặc có gân, cao từ 4-7 cm và đường kính thân từ 1-2.5 cm có màu trắng sáng. Thường mọc trong các rừng ẩm ướt. Phân bố mạnh ở các vùng ôn đới, mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu khi có mưa nhiều làm đất ẩm ướt.
5. Russula puellaris
Nấm có màu hồng nhạt đến đỏ vang nhạt, và có màu đen ở trung tâm quả thể, quả thể có tán lõm tại trung tâm. Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 3-6 cm, cao từ 3-6 cm và đường kính thân từ 07-1.5 cm có màu trắng sáng, trong thân thường hơi xốp. Thường mọc trong các rừng ẩm ướt. Phân bố mạnh ở các vùng ôn đới, mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu khi có mưa nhiều làm đất ẩm ướt.
6. Russula integra
Được xem là loại nấm ăn phổ biến ở Bắc Âu, có quả thể màu nâu đậm, có mùi thơm giống như quả hạnh nhân. Nấm này có thể ăn sống hoặc chế biến.
Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 6-12 cm, mũ nấm bóng và khô, cao từ 5-10 cm và đường kính thân từ 1.5-3 cm có màu trắng sáng. Thường mọc trong các rừng ẩm ướt. Phân bố phổ biến ở các vùng ôn đới, mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu.
7. Russula xerampelina
Nấm này có mùi giống với mùi tôm cua, quả thể có màu vang đậm, khi về già phần thân nấm cũng chuyển sang màu nâu. Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 6-15 cm, mũ nấm khô, cao từ 4-8 cm và đường kính thân từ 1.5-3 cm. Thường mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu.
8. Russula paludosa
Là một trong những loại nấm Russula lớn, vị nấm ngon có màu sắc rất sặc sở hấp dẫn nhiều loài và đặc biệt là côn trùng. Tuy vậy, phải cẩn thận nếu không sẽ nhầm lẫn với một loại nấm độc là Russula emetica. Nấm R. paludosa có màu nhạt hơn và hơi vàng ở trung tâm mũ nấm. Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 8-16 cm, mũ nấm khô, có thể dao động từ 4-20 cm, thân cao 10-15 cm và đường kính thân từ 1.5-4 cm. Thường mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu.
II. Nấm Russula có độc, không ăn được
1. Russula mairei
Đây là loại nấm độc tương tự như Russula emetica nhưng kích thước nhỏ hơn, mũ nấm đỏ, ít sáng hơn. Nấm có vị nóng khi ăn phải. Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 3-7 cm, mũ nấm khô, thân cao 3-5 cm và đường kính thân từ 1.5-4 cm. Thường mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu. Phân bố nhiều ở Châu Âu và Châu Á.
2. Russula emetica
Màu đỏ và kích thước của loài Nấm này làm chúng ta hay bị nhầm lẫn với một loại nấm độc nổi tiếng là Amanita muscaria nhưng nó không có các đốm ở trên mũ nấm, không có vòng thân, mặc dù vậy độc tính của nấm này không cao, đặc trưng với vị nóng khi ăn vào nên đây là một dấu hiệu để nhận ra nấm có độc. Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 3-8 cm, mũ nấm khô, thân cao 5-8 cm và đường kính thân từ 1-2 cm. Thường mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu.
3. Russula fragilis
Loại nấm nhỏ này có màu nâu đỏ, đen ở trung tâm mũ nấm, có tính độc nhẹ, vị rất nấm. Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 2-5 cm có thể lên tới 8 cm, mũ nấm khô, thân cao 3-7 cm và đường kính thân từ 0.5-2 cm. Thường mọc nhiều vào cuối mùa hè, đầu mùa thu.
4. Russula sanguine
Có mũ nấm có màu đỏ sáng, có tính độc với thân nấm có màu hơi đỏ, vị nấm có vị hơi nóng. Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 5-10 cm, mũ nấm khô, thân cao 4-7 cm và đường kính thân từ 1-2 cm. Thường mọc nhiều ở Châu Á ở các rừng thông vào cuối mùa hè, đầu mùa thu
5. Russula sardonia
Nấm có mùi trái cây với màu đỏ nâu đậm, vị nóng rát. Nấm có kích thước trung bình mũ rộng từ 4-10 cm có thể lên tới 12 cm, mũ nấm sáng, thân cao 4-10 cm và đường kính thân từ 1-2.5 cm. Thường mọc nhiều trong các rừng thông vào mùa mưa.
Ad Honza.